Komt niet uit de lucht gevallen
“Het grootste knelpunt zit niet in de regels van het sociaal huurstelsel, maar in het ontoereikend aanbod. Het Vlaams Gewest moet dus nog meer inspanningen leveren om het aanbod sociale huurwoningen uit te breiden” (Dr. Tom Vandromme, UA).
Collectieve klacht
Met dit citaat vat auteur van Woonzaak, Hugo Beersman ere-administrateur-generaal van Wonen-Vlaanderen en coauteur van de Vlaamse Wooncode in de jaren negentig, perfect samen waar het om gaat in de huidige wooncrisis. Het aanbod volgt de woonbehoefte niet. Kwetsbare huishoudens zijn daarvan het slachtoffer. De Vlaamse beleidsmakers laten het al langer afweten. Er wordt teveel ingezet op het eigendomsmodel. De sociale huurmarkt is te klein en de private huurmarkt te duur. Talloze middenveldorganisaties (waaronder beweging.net) pikken dit niet langer en trekken, via FEANTSA de koepel van Europese daklozenorganisaties, met hun klacht naar het Europees Comité voor Sociale Rechten.
Voor al wie zich wil verdiepen in de wooncrisis is dit boek een aanrader. De auteur start zijn analyse op het einde van de 19e eeuw bij de eerste huisvestingswet van 1889 met de oprichting van sociale huisvestingsmaatschappijen en stimuli voor eigenwoningbezit. Dit laatste ging onafgebroken door met belastingvoordelen, premies en goedkope leningen. Anders dan in vele landen lag de prioriteit in België niet bij sociale huisvesting, maar bij het intensief steunen van de private woningbouw.
Kracht van gewoonten
Vlaanderen, intussen al enkele decennia bevoegd voor het woonbeleid, met de Vlaamse Wooncode (Intussen Vlaamse Codex Wonen 2021) heeft de eigendomsverwerving verder blijven ondersteunen onder meer met de woonbonus (forfaitaire belastingvermindering). Intussen is dit systeem gestopt en loopt een uitdoofscenario wegens te duur en ondoelmatig, en werd met de recent verlaagde registratierechten van 6 naar 3% bij de aankoop van een eerste woning een nieuwe maatregel genomen om de eigendomsverwerving te faciliteren.
Verkeerde focus
Het boek biedt interessante inzichten in de evolutie van het eigenwoningbezit t.o.v. het inkomen, evenzeer voor wat betreft de huurders op de private markt. Ook alle ingrepen om de huidige schaarste te beheersen komen uitvoerig aan bod. De invoering van tijdelijke huurcontracten, de voorwaarden inzake onroerend bezit, de invloed van de lokale bindingsregels. Vooral deze laatste zijn, samen met de taalkennisvereiste en de koppeling met het activeringsbeleid een doorn in het oog. Met de grondige hervorming en invoering van één nieuw toewijzingssysteem vanaf 2023 wordt lokale binding een nog belangrijker criterium. De auteur legt zijn vrees uit voor een ondoorzichtig systeem dat steeds minder focust op woonbehoeftigheid.
Zo bleek dat in 2018 ongeveer 250.000 private huurders (bijna de helft van de private huurmarkt) in aanmerking kwamen voor een sociale huurwoning.
Tellen we daar de zittende sociale huurders bij, dan hebben we een aandeel sociale huurwoningen nodig van 14,2% (406.121 huurwoningen tegenover 2.860.000 huishoudens in Vlaanderen, 2021). Vandaag is dat 6,5 %. Het aanbod volgt de woonbehoefte niet.
Oplossingen gevraagd
Met de grondige hervorming van de sociale huisvestingssector tot woonmaatschappijen en de onmacht van het beleid om het aandeel sociale huurwoningen gevoelig te verhogen - ondanks de hoge budgetten, had de auteur meer aandacht kunnen besteden aan oplossingspistes om uit deze wooncrisis te geraken. De stijgende levensduurte en de hoge energieprijzen wegen almaar zwaarder op de huishoudens. Sociale huisvesting beperkt dit armoederisico. “De klacht” waarover de Woonzaak gaat is een terecht pleidooi voor een grondige bijsturing van ons woonbeleid. Nu nog wachten op de uitspraak van het hof.
Woonzaak van Hugo Beersmans is uitgegeven door Epo. 207 blz. ISBN: 9789462673632