Over de kracht van verbeelding in crisistijd.
“Ooit sprak ik een Tsjechische rivierecoloog die voor de VN werkte, een prachtige, melancholische, Slavische man. In het leven van een milieuactivist, zei hij, zijn er drie stadia. De eerste is optimisme: fantastisch, we gaan de wereld veranderen. De tweede is pessimisme: o nee, we zijn er niet in geslaagd om ook maar iets te veranderen. En de derde is alcoholisme. Ik vind mezelf nog wat jong voor die derde fase.” Zegt Philipp Blom in een interview met Marnix Verplancke, het gesprek gaat over zijn boek ‘Het grote wereldtoneel’.
De strijd om de verhalen
Klinkt als een epiloog aan het Klimaatakkoord (COP26) van Glasgow: ‘een stap in de goede richting’, ‘er wacht ons nog veel werk’, ‘Vlaanderen maakt beroerde beurt op internationaal klimaattoneel’, ‘blah, blah, blah’ … “Verwarrende tijden leiden tot verwarrende commentaren?” Dan is het essay van Blom jouw aandacht waard: bemoedigend, stimulerend, erudiet, genuanceerd én bescheiden.
‘Hij geeft ons ogen om naar onze tijd te kijken en zoekt naar taal om die in woorden te vangen’ – Henk Pröpper
Want dit is zijn uitgangspunt: dat wij van verhalen zijn gemaakt, meer en sterker dan wij denken. In het hoofdstuk ‘De strijd om de verhalen’ wordt dat scherp gesteld: “De strijd om de toekomst wordt niet gewonnen door het nobelste, maar door het doeltreffendste verhaal. Politieke clowns en entertainers op internationale leidinggevende posities zijn de logische consequentie van een beschaving waarvan de verbeelding allang gecommercialiseerd is en door handelsbelangen geëxploiteerd wordt als een kookveld, van een samenleving waarin celebrity’s de hoofdpersonen in de gemeenschappelijke verhalen zijn. […] Tegelijkertijd is de status quo nu al geen houdbare toestand meer.“
Dingen kunnen anders
Dit is het vacuüm, de Omegafase, waarin we nu zitten en reageren zoals een bedrijf op een economische crisis reageert: het standaardantwoord van meer efficiëntie en minder CO2-uitstoot, maar wel keihard blijven doorgaan. “Is zo’n economie niet ontzettend kwetsbaar, vraag ik me dan af. Zou het ook anders kunnen?” Blom gelooft dat we op zoek moeten naar een ander waardenkader. Vandaag zijn die waarden erg verbonden met consumptie: welke kleren je draagt, met welke auto je rijdt en waar je op vakantie gaat. Daar halen we onze status uit. “Ik ben helemaal niet tegen consumeren, maar misschien moeten we de kosten ervan anders gaan berekenen. Of kunnen we respect putten uit hoe nuttig we zijn voor de maatschappij waarin we leven.”
Het is verbazingwekkend hoeveel belangrijke en vroeger heilige dogma’s van de politieke markteconomie in de laatste maanden bij het oud vuil zijn gezet.
Zo komen we tot de kern van zijn betoog: we moeten nieuwe verhalen vertellen. Binnen het systeem, binnen de orde die we met elkaar hebben ingericht, zal het nieuwe verhaal niet worden geboren, denkt Blom. “Geen enkel intelligent wezen gelooft dat nog … Het is verbazingwekkend hoeveel belangrijke en vroeger heilige dogma’s van de politieke markteconomie in de laatste maanden bij het oud vuil zijn gezet. […] Tezelfdertijd hebben mensen echte veranderingen kunnen waarnemen. Ze hebben met eigen ogen de scheuren in het sociale web van het gemeenschappelijke kunnen zien, toen ze de grote ongelijkheden tijdens de lockdown zagen, de precaire werkomstandigheden, de toegang tot de gezondheidszorg, scholen. […] En ze hebben ook kunnen zien hoe snel de natuur de leegte vult die was ontstaan toen de mens er niet langer inbreuk op maakte, een drastische afname van de luchtverontreiniging, een hemel die niet vergeven is van de vliegtuigen, de terugkeer van de vogels en dieren, en van de stilte. Ook dat zal in de herinnering blijven hangen. Dingen, zo blijkt nu, kunnen anders, als we dat willen en ons ervoor inzetten.
Een pad doorheen het leven
Een verhaal is een gek ding omdat het een pad trekt doorheen het leven. Verhalen en plattegronden werken op een vergelijkbare manier. Ze selecteren, halen er bepaalde zaken uit en laten andere weg. Ongelooflijk nuttig. Verhalen kun je daarmee vergelijken. Zo bouwen we onze identiteit op. “De natuur verandert niet en de wetten die haar dirigeren evenmin. Het enige wat kan veranderen is onze plattegrond ervan, en dus het verhaal dat we erover vertellen.”
Het grote wereldtoneel van Philipp Blom is uitgegeven door De Bezige Bij. 141p. ISBN 9789403102818