Vertaald door Karina van Santen en Martine Vosmaer
Er zat niet veel in mijn hoofd die dag behalve de verlichte ramen van een hoog gebouw waar ik niet in mocht, mijn vader daar boven in een van die vierkantjes licht. Een reclame voor een bezorgdienst van verse producten kwam op tv.
Let 'Em In
Het moest er eens van komen, een pandemieroman in de oogst. De primeur is voor Ali Smith's Gezelschap. Sandy Gray, de verteller - een kunstenaar die woordspelingen schildert (oppervlakte v. diepte), maakt zich zorgen over haar vader die in het ziekenhuis ligt na een hartaanval; 'Alles was brood om oud ijzer op dat moment' (zie reclame). Tragedie versus klucht. 'POW! zoals ze in de strips zeggen'. Het sein voor goed gezelschap en verbeelding: Sandy krijgt een onverwacht telefoontje van een voormalige studiegenote (Martina) en wordt meegezogen naar een grenscontrole (routine?), middeleeuws vakmanschap (Engels metaalwerk) en de oorsprong van woorden en taal: 'ik bof echt dat ik de blaasbeheersing heb van een veel jonger iemand'; 'Ach, Sand, het Boothby-slot, degene die het heeft gemaakt had God mag weten wat voor magie in zijn handen'; 'Alleen de woorden, zei ze. Ik ben alleen geïnteresseerd in de woorden. Curlew or curfew. Kies maar, zei ze.'
Wat Sandy (en de lezer) daarvan denkt? Toch duidelijk een geval van consonantverschuiving, niet? 'Ik liet mijn vinger boven de uitknop zweven.'
Maar. Ze probeerde niet de schijn op te houden. Tegenwoordig was ik bij het geringste vermoeden van komedie, schijn en egoïsme vertrokken als een vlinder die een netje ziet aankomen.
Vieze gasten
Sandwich? Ze had geen beter verhaal kunnen verzinnen om me te strikken is het besluit. En dus volgen er verhalen en metgezellen bij de vleet. Met leuke liedjes en melodietjes uit lang vervlogen tijd? Het zal wel: 'PURE move. Dat waren de woorden die op de voorkant van mijn vaders radio gedrukt stonden... PURE vanwege het overtuigende leugenachtige gelul dat een merknaam van producten over het algemeen is.' Treffend scherp zijn de observaties van een samenleving op drift (weet ik veel), het systeem (anti-immigratie, onderdrukking), de wijdverspreide pijn en het verdriet.
Laat de lijken zich hoog opstapelen, hoe meer zielen hoe meer vreugd in een land van rouwende mensen die door de voortdurende druk psychologisch zo gemanipuleerd zijn dat ze doen alsof het geen land van rouwende mensen is.
De boeken van Smith absorberen en weerspiegelen de tijd waarin we leven. Het zijn “romans over de stemming van de natie die begrijpen dat de natie uit jou, mij, ons allemaal bestaat” prijst The New Statesman. Gezelschap geeft ook veel humoristische voorbeelden. Zoals de confrontaties met de verbaal TLA-getrainde tweelingkinderen van Martina (de CELINE-helft Eden, resp. henhelft Lea) die Sandy’s veilige bubbel bedreigen: ‘We weten alles over jou, zei Eden Flick. Lee werkt in de aai tie bij aai dzjie.’ (p.100) ‘Maar Lea keek op hun telefoon. De kleur trok weg uit hun gezicht. O god, zei hen. Wat? zei ik. Mijn werk. Ik zei het toch. Ik ben al twee keer gedownmarkt voor absent ratio. O god.’ (p.143)
Engels metaalwerk
Hello hallo hullo. Hé daar. Op driekwart van de roman (her)ontdekken we Comfortably Numb. Gesplitste tijd. Covid-/pestpandemie. ‘Het meisje ligt in de greppel waar ze haar voor dood hebben achtergelaten.’ (p.177) ‘Haar hoofd zit vol nagels en lemmeten en het vuur dat nodig is om ze te maken, helderrood, de kleur van bloed. Oranje vlam voor smeden. Witte vlam voor de las waarmee een ding één wordt met een ander ding. Ali Smith is een getalenteerde woordensmid. Terwijl je de ontwikkelingen rond het meisje volgt (ze was vijf jaar gezel), wordt het de lezer duidelijk hoe knap ze de verhaallijnen (én tijden) met elkaar verweeft: Orchestral Manoeuvres in the Dark, Wings at the Speed of Sound, wulp, avondklok, het v-brandmerk,… de buitenstaander die verwarring veroorzaakt.
Maar pas op. Ze worden boos om alles en niets. Ze denken dat we krachten hebben die we niet hebben. Ze hebben ons zo hard nodig voor het maken en repareren van dingen dat ze ook boos worden omdat ze ons nodig hebben.
Dit is een boek dat herlezen beloont.
Gezelschap van Ali Smith is uitgegeven bij Prometheus. 232 blz. ISBN 9789044648720